Zofia Kamila Urbanowska (1849-1939 urodzona dn. 15.05.1849 w Kowalewku k/Konina, zmarła dn. 01.01.1939 w Koninie w wieku 89 lat. Była pisarką i publicystką.
Jej działa, odznaczenia i pełnione funkcje:- wygrana w konkursie na “dziełko” Tygodnika Ilustrowanego (1886);
– Diplome de Medaille D’Or – zwane Cywilną Legią Honorową (1903) przyznane na międzynarodowej wystawie literacko-artystycznej w Lorient (Francja);
– Krzyż OficerskiOdrodzenia Polski – Polonia Restituta (30.11.1929) zarządzenie zamieszczone w „Monitorze Polskim” nr 276 z 30.11.1929 podpisał Prezydent Rzeczpospolitej Ignacy Mościcki oraz Prezes Rady Ministrów Kazimierz Świtalski;
– honorowa obywatelkamiasta Konina (18.01.1930);
– Srebrny Wawrzyn Akademii Literatury (05.11.1935) przyznany przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na wniosek Polskiej Akademii Literatury zarządzeniem z 05.11.1935r.
Historia życia:
Zofia Urbanowska była córką zubożałego szlachcica Wincentego Urbanowskiego, w tym czasie administratora folwarku w Kowalewku, i hrabianki Katarzyny z domu Modelskiej. Dzieciństwo spędziła w Laskówcu koło Morzysławia, u dziadków, do których przenieśli się jej rodzice. W 1860 roku rozpoczęła naukę w gimnazjum żeńskim prowadzonym przez Instytut Rządowy w Kaliszu, później uczęszczała do Gimnazjum Sióstr Urszulanek w Poznaniu, gdzie prawdopodobnie zdała maturę.
W wieku 21 lat Urbanowska zaczęła pracować zarobkowo, w latach 1870-73 będąc dziennikarką w „Gazecie Polskiej”. Drukowała tam teksty o bogactwach jej rodzinnej ziemii, o pracy mieszczan i sprawach gospodarczych, o żelaznej koleji, o życiu towarzyskim u higienie osobistej tubylczej ludności. Nie pomijała także tematów związanych z życiem duchowym mieszkańców Konina, w tym m.in. o koncertach pianistycznych i występach teatralnych.
W 1874 przeniosła się do Warszawy, rozpoczynając pracę jako korektorka w drukarni Józefa Sikorskiego. Zamieszkała w kamienicy Sikorskich, gdzie mieścił się również słynny salon Deotymy (Jadwigi Łuszczewskiej), z którą Urbanowska zawarła bliższą znajomość, uczestnicząc w wydawanych przez poetkę “wieczorach czwartkowych”. Przychodziły na nie znane sławy: Narcyza Żmichowska, Maria Kalergis, Cyprian Kamil Norwid. Zajmowała tam dwuosobową kanapę, umieszczoną we wnęce między dwiema bibliotecznymi szafami. Był to dobry punkt obserwacyjny, z którego Zofia pilnowała zasad, jakie w salonie obowiązywały, gdyż nikt nie mógł zakłócić wzniosłych improwizacji “wieszczki. Na pensji należącej do Jadwigi Sikorskiej (córki muzykologa i redaktora Józefa Sikorskiego) Urbanowska pełniła funkcję opiekunki polegającą na pilnowaniu by carscy inspektorzy szkolni nie zaskoczyli pensjonarek i nauczycieli niespodziewaną wizytą, mogącą ujawnić nie przestrzeganie rosyjskich zakazów i wygłaszanie liberalnych poglądów.
W tym samym roku Urbanowska zadebiutowała wydaną pod pseudonimem „J.” nowelą Znakomitość, publikowaną również w odcinkach w “Głosie Konińskim”. Następnym wydanym utworem była sentymentalna opowieść o Polce, która nie chciała poślubić Niemca, zatytułowana “Cudzoziemiec” (1883), źle oceniona przez krytykę. W latach 1885-89 współpracowała z redakcją “Przeglądu Tygodniowego”. Z uznaniem krytyki i czytelników spotkał się “Gucio zaczarowany” (1884) fantastyczno-przyrodnicza opowieść o leniwym chłopcu, przemienionym przez wróżkę w muchę i zmieniającym swój charakter pod wpływem zwierząt.
W 1886 roku Urbanowska została członkiem kolegium redakcyjnego „Przeglądu Pedagogicznego”, publikując artykuły o potrzebie rozwoju twórczości dla dzieci i młodzieży. Dużą popularność zyskała nagrodzona w konkursie “Tygodnika Ilustrowanego” obyczajowa powieść “Księżniczka”, wydana w 1886 roku.. W 1892 r. Ukazała się powieść “Wszechmocni”. Od 1890 do 1900 roku współpracowała także z „Wieczorami Rodzinnymi”, pisząc felietony o przyrodzie. Na łamach tego pisma ukazała się jej fantastycznonaukowa powieść “Atlanta”, czyli przygody młodego chłopca na wyspie bezludnej, w formie książkowej wydana w 1893 roku.
Zofia Urbanowska często przebywała w Zakopanem (pierwszy jej pobyt miał miejsce w 1882 roku). Owocem tych pobytów była powieść “Róża bez kolców”, mająca za tło tatrzańską przyrodę i podhalański folklor. Utwór był publikowany w częściach na łamach „Wieczorów Rodzinnych” (1900-1901), pierwsze wydanie książkowe miało miejsce w 1903 roku. W tym czasie każde wakacje spędzała w Koninie, o czym świadczą korespondencje z Deotymą.
W 1910 r. Urbanowska powróciła do Konina, gdzie w 1916 r. napisała baśń moralizatorską “Złoty pierścień”. W czasie pobytu w mieście zajmowała się ogrodem i gołębiami, spotykała się z sąsiadami, dbała o dworek. 28 stycznia 1935r. 85-letnia Zofia sprzedała za 18.400,00zł posesję Zgromadzeniu Sióstr Opatrzności Bożej. Umowa sporządzona przez notariusza Juliusza Landa, w obecności świadków Władysława Michałkowicza i Franciszka Jachowicza, przewidywała spłatę należności głównie (1.000,00zł zapłacono w dniu sprzedaży) w formie dożywotniej renty dla sędziwej pisarki. Pisarka korzystała nadal z mieszkania na piętrze, a opiekę nad nią i posesją przejęły siostry, które na parterze prowadziły kursy dla kobiet i przedszkole.
W 1930 roku władze Konina nadały jej honorowe obywatelstwo miasta. Zmarła 1 stycznia 1939 roku. Imię Zofii Urbanowskiej nosi ulica oraz Szkoła Podstawowa nr 1 w Koninie, w której co roku w “Dniu Patronki” organizuje się pogadanki, sesje i konkursy plastyczne, a wejście do szkoły zdobi popiersie Zofii Urbanowskiej.
Okres zakopiański:
Zofia Urbanowska pierwszy raz przybyła do Zakopanego w 1882 roku z córkami Józefa Sikorskiego. Z listów Sikorskiego do Oskara Kolberga wynika, że obaj panowie cenili jej wiedzę i towarzystwo. Do zbiorów Oskara Kolberga Zofia Urbanowska przekazała w 1885 r. teksty 74 pieśni z Zakopanego (Hamry) i z Poronina. Teksty dostarczyły jej służące góralki, “trochę już w służbie ucywilizowane”. Urbanowska do swoich zapisów dołączyła list z 13 XI 1885 r. Pieśni zostały zamieszczone w tomie 44 i 45 “Góry i Podgórze” dzieł zebranych Oskara Kolberga.
Z Zakopanego Urbanowska korespondencję do Wieczorów Rodzinnych (czasopismo dla dzieci), gdzie w odcinkach drukowana była “Atlanta” i “Róża bez kolców”. Prowadziła dział przyrodniczy i dział kontaktu z czytelnikami. Poznała Stanisława Witkiewicza i była zafascynowana jego książką “Na przełęczy” (1891).
Akcję “Róży bezkolców” umieściła w Tatrach, opisując m.in. Żółtą Przełęcz, Krzyżne, Kościelec, doliny Chochołowską i Kościeliską. Wg Józefa Nyki Urbanowska bardzo dobrze znała Tatry i nie można wykluczyć, że sama przeszła Krzyżne przez Żółtą Przełęcz. W powieści występuje Sabała, Stanisław Witkiewicz, Władysław Matlakowski, wspomniany jest dr Chałubiński i ks. Stolarczyk. Opisana jest poetka Katarzyna, jedna z sióstr Sobczakówien, prowadzących w XIXw. pensjonat Sobczakówka w Zakopanem. Kościeliska 42 (obecnie willa Cicha). Fenomenalne są zapisy przyrodnicze Urbanowskiej o roślinności, zwierzętach (ryś, pleń, niedźwiedź, sarny, kozice), klimacie i genezie Tatr. Opisane są obyczaje górali, styl zakopiański i gawędy.
Dorobek literacki i publicystyczny:
- Znakomitość (1883)
- Gucio Zaczarowany (1884)
- Księżniczka (1886)
- Cudzoziemiec (1886)
- Z wyspy Atlanty (1890)
- Wszechmocni (1892)
- Róża bez kolców (1903)
- Złoty pierścień (1916)
- Gazeta Polska: Korespondencja znad Warty – cykl felietonów (1870-1873)
- Wieczory Rodzinne: Korespondencje z Zakopanego – cykl felietonów (1889-1890), Alfons XIII
- Rodzina Polska, Przyjaciel Dziecka, Kronika Rodzinna, Przegląd Pedagogiczny (1885-1890)
źródło. powązkikonina.lm.pl